1) Tìm hiểu chung về sâu vẽ bùa:

Họ: Gracillariidae

Bộ: Lepidoptera

Đối tượng gây hại: Cây có múi: Bưởi, cam, quất cảnh (tắc), Phật thủ, măng cụt, chanh, rau màu.

Tình hình phân bổ:

Trên thế giới:

Sâu vẽ bùa hiện diện tại nhiều nước trồng cam, quýt, bưởi tại nhiệt đới và cận nhiệt đới chủ yếu là tại các vùng Đông Nam Châu Á, ngoài ra còn ghi nhận tại Trung Quốc, Úc, một số nước tại Châu Phi, Trung Đông và Mỹ Latinh.

Tại Việt Nam:

Theo một số tài liệu nghiên cứu, sâu vẽ bùa gây hại trên cây có múi là một loài tiêu biểu, phổ biến, hiện diện đều khắp ở miền Bắc và ở Tây Nam Bộ.

Một số đặc điểm hình thái:

Hình 1: Vòng đời sâu vẽ bùa

Trứng:

Trứng có hình bầu dục, rất nhỏ, dài khoảng 0,2-0,3mm, thường được đẻ ở dưới mặt lá, gần gân chính, có màu trong suốt khi mới đẻ và có màu vàng khi sắp nở.

Thành trùng:

Thành trùng là một loài bướm rất nhỏ, than hình mỏng mảnh, dài khoảng 2 mm, sải cánh rộng khoảng 4 – 5mm. Toàn thân có màu vàng nhạt, có ánh bạc. Cánh sau rất hẹp so với cánh trước, cả hai cánh đều có rìa lông dài. Cánh trước có 2 gân dọc màu đen kéo dài đến giữa cánh. Do kích thước nhỏ và hoạt động về đêm nên trong điều kiện tự nhiên rất khó phát hiện được thành trùng.

Ấu trùng:

Sâu mới nở có hình xanh nhạt trong suốt, dài khoảng 0,4mm, lớn lên sâu có màu vàng xanh, đẹp. Ở giai đoạn gần hóa nhộng, sâu có mầu trắng hơi ngả vàng, cơ thể không còn dẹp mà chuyển sang hình ống. Sâu lớn dài khoảng 3-4mm mình dẹp, không có chân đốt cuối bụng có hình ống dài. Có thể quan sát dễ dàng sự hiện diện của sâu trong đường đục. Đường đục do sâu tạo nên có ánh bạc rất dễ nhận diện.

Nhộng:

Giai đoạn nhộng được tiến hành trong đường đục, gần rìa lá, phía dưới mép đã được cuốn lại. Nhộng dài từ 2-3mm, phần đuôi thon nhọn, có một gai nhỏ trên đầu. Xuyên qua lớp vỏ nhộng có thể quan sát thấy 2 đốm màu đen ở gần cuối cánh. Khi mới hóa nhộng có màu vàng lợt dần chuyển sang màu nâu khi sắp vũ hóa.

Một số đặc điểm sinh học:

Ở điều kiện nhiệt độ 27-33 độ C và ẩm độ cao, thời gian ủ trứng trung bình 2 ngày, giai đoạn ấu trùng trải quả 6-7 ngày, giai đoạn nhộng 5-10 ngày, chu kỳ sinh trưởng biến động trong khoảng 14-26 ngày. Sau khi hoàn thành giai đoạn ấu trùng, sâu chui ra bìa phiến lá, kéo bìa lá lại che kín kén và làm nhộng trong kén phía dưới chỗ mép lá cuốn lại.

Sâu vẽ bùa tấn công cả cành non và lá non. Ở cuống lá và cành non có thể tồn tại sâu ở nhiều giai đoạn cùng lúc. Thành trùng sâu vẽ bùa rất ít bị thu hút bởi ánh sáng đèn, chúng hoạt động chủ yếu vào lúc hoàng hôn, ban đêm hoặc vào lúc sáng sớm. Từ 12-15 giờ sau khi bắt cặp, bướm bắt đầu đẻ trứng. Thời gian sống của thành trùng khoảng 4-5 ngày.

Với nhiệt độ và độ ẩm ít biến động, sâu vẽ bùa có thể có từ 12-14 thế hệ trong vòng 1 năm.

Cách gây hại và triệu chứng:

Sâu vẽ bùa thường tập trung gây hại trên các vườn ươm và các vườn tơ (nhỏ hơn 4 năm tuổi). Sau khi nở, sâu đục những đường hầm ở mặt dưới lá, chúng thường để lại những vệt phân kéo dài liên tục như sợi chỉ. Đường đục thường rộng dần và kéo dài theo tuổi của sâu. Các đường đục này khi khô đi có hình dạng những đường ngoằn ngoèo rất rõ trên lá vì vậy chúng được gọi là sâu vẽ bùa. Bình thường một lá chỉ bị 1-2 sâu tấn công, tuy nhiên khi mật số sâu cao có thể ghi nhận 3-4 sâu/ lá và lá có thể bị uốn cong và biến dạng khi ấu trùng đục luồn từ mặt lá này sang mặt lá khác.

Sâu vẽ bùa thích tấn công trên những lá non, khoảng 4-8 ngày tuổi, khi lá lớn hơn thì tỷ lệ bị sâu tấn công giảm rõ rệt và gần như không đáng kể. Sau khi trứng được đẻ gần gân chính của lá, trứng nở thành sâu đục luồn trong lá và có thể đục một đường dài khoảng 14cm cho tới khi hoàn thành giai đoạn ấu trùng. Lá non sẽ bị biến dạng, khô và rụng đi khi mật độ sâu tấn công cao.

Sự gây hại:

Sâu vẽ bùa hiện diện phổ biến trên quýt tiều, quýt đường, cam mật, cam sành, bưởi và chanh. Sâu có thể tấn công 100% số cây trong vườn và có thể làm thiệt hại 100% lá non trên cây.

Triệu chứng gây hại được ghi nhận rõ nhất trên lá đã phát triển đầy đủ hoặc trên lá già. Nếu bị nhiễm nhẹ, lá sẽ tiếp tục phát triển. Lá bị sâu đục nặng thường cong, kích thước nhỏ nên gây ra tác động lớn đến sự quang hợp của lá, chồi non ngừng tăng trưởng và cành có thể trơ trụi không có lá.

Sâu vẽ bùa gây ra khả năng lan truyền và phát triển bệnh loét (do vi khuẩn Xanthomonas campestris) trên cam, quýt.

Biện pháp phòng trị:

Phòng trị sinh học:

Trong tự nhiên, những loại thiên địch như kiến vàng (Oecophylla smaragdina) có khả năng hạn chế sâu vẽ bùa.

Phòng trị hóa học:

Qua các công trình nghiên cứu trên các sản phẩm hóa học, sản phẩm Confidor của công ty Bayer với hoạt chất Imidacloprid cho hiệu quả diệt trừ sâu vẽ bùa lên đến trên 80% với hiệu lực kéo dài trong khoảng 15 ngày và như vậy có thể bảo vệ được giai đoạn mẫn cảm của cây.

Nếu sử dụng với dầu khoáng sẽ tăng hiệu quả phòng trừ. Khi phun trên lá, dầu khoáng sẽ hình thành một lớp dầu mỏng trên lá làm ngăn cản sự đẻ trứng của thành trùng, nếu sử dụng dầu khoáng sau khi sâu vẽ bùa đã đẻ trứng, dầu khoáng sẽ làm trứng chết.

Nếu sử dụng phối hợp với thuốc trừ sâu, tác động sẽ mạnh hơn trên ấu trùng và dầu khoáng sẽ dễ dàng xâm nhập vào biểu bì của lá để tác động đến sâu nằm phía dưới.

Tuy nhiên do tính lưu tồn của dầu khoáng kém nên phải sử dụng nhiều lần, đặc biệt trong mùa mưa, từ đó sẽ đưa đến tình trạng phải phun nhiều lần, vì vậy cần tính toán cụ thể để có hiệu quả kinh tế.

Một số khuyến cáo về biện pháp phòng trị sâu vẽ bùa:

• Tỉa cành, bón phân hợp lý, điều khiển sự ra chồi sao cho đồng loạt để hạn chế sự lây nhiễm liên tục trong năm.
• Nuôi kiến vàng Oecophylla smaragdina.
• Chỉ sử dụng các loại dầu khoáng hay thuốc hóa học để phòng trị sâu vẽ bùa khi tỷ lệ lá bị nhiễm nhiều hơn 10%.
• Đối với dầu khoáng, để tránh ngộ độc cho cây cần tuyệt đối đảm bảo nồng độ theo khuyến cáo và không nên sử dụng dầu khoáng khi nhiệt độ ngoài trời vượt quá 30%. Có thể phối hợp dầu khoáng với thuốc trừ sâu, tác động của thuốc sẽ mạnh hơn trên ấu trùng và dầu khoáng sẽ dễ dàng xâm nhập vào biểu bì của lá để tác động sâu nằm phía dưới đó.